Bir çok blog yazımızda yetişkin bireyde oluşan ayak problemlerini ele aldık. Ayak problemlerinin sadece yetişkin bireylerde yaşanmadığı, çocuklarda da yaygın ayak problemleri oluşabildiğini söyleyebiliriz. Nitekim çocukluk çağında tespit edilen ayak problemlerinin yetişkinlere oranla daha hızlı bir şekilde tedavi edilebilir özelliğinin olduğu bilinmektedir. Klinik araştırmalarda çözüme oluşan bir çok vakanın genç yaştaki bireylerde gözlendiği, ileri yaş tablolarında ise daha çok koruyucu girişimlerin etkili olduğu kanıtlanmıştır. Dolayısıyla bu yazımızda çocuklarda görülen sever hastalığını, diğer adıyla “calcaneal apophysitis”i ve tedavisini ele alıyoruz.
Sever Hastalığı (Calcaneal Apophysitis) nedir?
Sever hastalığı genelikle büyüme çağı sırasında çocuklarda gözlenen bir hastalıktır. Ayak topuğunun osteokondroz tablosudur. Çocuklarda epifizyal plaka olarak da bilinen büyüme plağı (topuğun büyüyen kısmı) topukta oluşan çeşitli hasarlardan kaynaklı sever hastalığını ortaya çıkarır. Bu plak, ayağın tam boyutta büyüyen vücudun ilk parçalarından biridir. Ergenliğe geçiş veya ergenlik döneminde oluşur. Ergenlik döneminde kemikler, kaslar ve tendonlar çok hızlı bir şekilde gelişir ve böylelikle kaslar ve tendonlar sıkışlaşma özelliği gösterir. Arka ayak, yani topuk bölgesi ayağın diğer kısımlarına göre daha az esnektir.
Ağırlık aktarımı aktivite sırasında (ayakta yapılan aktivitede) aşil tendonunun bağlandığı yerde birikir ve fazla basınç ortamı oluşturarak topuğa zarar verebilir. Topuğa yapılan fazla basınç sever hastalığını meydana getirebilmektedir.
Sever Hastalığı (Calcaneal Apophysitis) hangi durumlarda oluşur?
Sever hastalığının en çok görüldüğü durum, büyüme atağının olduğu ergenlik dönemidir. 8-10 yaşında fiziksel olarak aktif kız ve 10-12 yaş arasında olan erkek çocuklarında daha çok görülmektedir. Futbol ve jimnastik ile ilgilenen, aynı zamanda koşu, sıçrama aktivitesi yapan çocuklar da bu hastalığın risk grubundadır. Sever hastalığı yaşı büyük ergenlerde de seyir gösterebilmektedir. Bunun sebebi topuk sırtının gelişimini 15 yaşında tamamlamasıdır.
Sever hastalığı büyüme çağındaki herhangi bir çocukta görülebilir olsa da nitekim bazı diğer koşullar hastalık riskini artırmaktadır:
- Aşil tendonunun gerilmesine veya kıvrılmasına neden olan ayak büyümesi (yürürken ayak bileğinin dönmesi), topuğun büyüme plağının fazla çekilmesi,
- Düz veya çukur taban ayakların topuğun açısını etkileyerek, aşil tendonunun gerilmesine ve kısalmasına neden olması,
- Kısa bacak sendromu (bir bacağın diğerinden kısa olması), kısa olan bacağın ayağının yere basmak için aşağıya doğru bükülerek aşil tendonunun çekilmesi,
- Aşırı kilo ve obezitede ayağın büyüme plağına ilintili olarak baskı yapılması.
Sever Hastalığı’nın belirti ve bulguları nelerdir?
Sever hastalığının en belirgin belirtisi bir ya da iki topuğun sırtında ağrı veya hassasiyet oluşturmasıdır. Bunun yanı sıra diğer belirti ve bulguları şu şekilde sıralanabilir:
- Topukta şişme ve kızarıklık,
- Yürüme zorlukları,
- Sabah uyandıktan sonra topuklarda ağrı veya sertlik,
- Topuk her iki taraftan baskılandığında ağrı,
- Topuk üzerine baskı uygulamaktan kaçınmak için çocuklarda topallama, parmak ucunda yürüme gibi yürüyüş bozuklukları.
Sever hastalığı, topuk dikkeni (plantar faciitis) gibi aktivite sırasında veya sonrasında gelişir, dinlenme ile geçer. Kimi zaman ebeveynler tarafında çocuklarında topuk dikeni şüphesi oluştursa da tabip kontrolü ile gözlenen belirtiler kesin tanıyı koyabilir. Çocuklarda topuk dikeni gelişimine rastlanmamaktadır, daha çok sever hastalığı klinik olarak seyir gösterir. Bunun temel nedeni ise çocuklarda aşil tendonuna bağlanan sorunların plantar fasiaya oranla daha sık karşılaşılmasıdır.
Sever Hastalığı nasıl önlenebilir?
Sever hastalığı çocukluk çağında büyüme ve gelişme ile birlikte kas ve tendon yapılarına iyi bir esneklik sağlanarak önlenebilir. Gerdirme egzersizleri, büyüme atağı sırasında yaralanma riskini en aza indirir. Klinik değerlendirme ile birçok egzersiz tavsiyesi bir podolog ya da tabip tarafından sağlanabilmektedir. Genç yaştaki bireyler sert zeminlerde fazla koşuya maruz bırakılmamalıdır.
Çocuklar daha önce sever hastalığı geçirmiş ise aktivite öncesi ve sonrası esnetme hareketleri ve topuklara soğuk uygulama yapmak sever hastalığı gelişimini engelleyebilmektedir.
Sever Hastalığı nasıl teşhis edilir?
Çocuklarda büyüme plağı gelişimi sırasında görülen sever hastalığı teşhisi podolog veya tabip tarafından yapılır. Hastanın anamnezi alınır, daha sonra yaşadığı belirtilere göre tanıyı koymak için topuk incelenir. Topuk her iki yandan sıkılarak ağrı oluşumu yönünden değerlendirilir. Aynı zamanda çocuğun parmak uçlarında durması sağlanarak tekrardan ağrı oluşumu değerlendirmeye alınır. Aktivite ve spor katılımına yönelik bilgi alınır.
Sever hastalığı röntgen ışınları gibi görüntüleme testlerinde teşhis koymakta yeterli değildir. Ayakta kırık gibi başka ayak problemlerini elimine etmek için röntgen tercih edilmektedir.
Sever Hastalığı nasıl tedavi edilir?
Sever hastalığında ilk hedef en kısa zamanda ağrıyı azaltmak veya ağrıyı ortadan kaldırmaktır. Aktivite, ağrıyı artırdığı için belirli süre kısıtlanarak topuğa olan baskıyı, ağrıyı, şişkinliği ortadan kaldırmak hedeflenir.
Podolog veya tabip önerileri ile çocuğun tüm belirtileri kaybolana kadar düz yada sert yüzeyde yalın ayak yürümemesi ve ağrıya neden olacak tüm aktiviteler sınırlandırılır. Ayak tabanına uygulanan sert darbeler ağrı ve enfeksiyon oluşumu yapabilir. Doktora danışarak genç hastalar yüzme ve bisiklete binmek gibi topuğa baskı yapmayacak aktiviteleri yapabilir.
Podolog veya tabiplerin sever hastalığında iyileşme sürecini kısaltmak için önerileri şu şekildedir:
- Kişiye özel şok absorbe edici tabanlık uygulaması. Kişiye özel tabanlık ayakta diğer problemleri göz önünde bulundurularak yapılır ve kişiye özel yapılan tabanlığın hem dışarıda hem de evde giyilmesi önerilir,
- Bacak ve ayak kaslarını, tendonlarını güçlendirmek ve esnetmek için egzersizler yapılabilir,
- Ağrı oluşumunun olmadığı zamanlar ayağa buz uygulaması ve ayağın günde 2 ya da 3 kez olacak şekilde 20 dakika yükseğe kaldırılır (en fazla 30 cm), soğuk uygulama yapılır. Soğuk uygulama buz torbası, havluya sarılarak topuk bölgesine uygulanır. Buz torbası doğrudan dokuya temas ettirilmez; çünkü buz doğrudan dokuya temas ettirildiğinde yanık oluşturabilir.
- Ağrıyı ve şişkinliği azaltmak için ayağı sıkmayan, ayak hareketini kısıtlamayacak esnek çoraplar tavsiye edilir.
Doktor çok şiddetli vakalarda ağrıyı azaltmak için 2 ila 12 hafta arasında ayağı alçıya alınmasını öngörebilir. Ayağın alçıya alınmasının nedeni aktiviteyi daha çok kısıtlayarak topuğa olan baskıyı azaltarak, hastalığı tedavi etmektir.
Sever Hastalığı’nın iyileşme süreci nasıldır?
Sağlıklı bir bakım ve tedavi ile sever hastalığının iyileşme süresi 2 hafta ile 2 aydır. Sever hastalığı tanısı ne kadar hızlı ele alınırsa iyileşme o kadar hızlı olur. Çoğu çocuk ağrı ve diğer belirtiler ortadan kalktığında herhangi bir sorun yaşamadan fiziksel aktivitesine geri döner ancak ayakta farklı rahatsızlıklar varsa iyileşme sonrası tabanlık kullanmaya devam edebilir. Örneğin düz tabanlık yada çukur tabanlık günlük yaşantıda ve aktivitede kısıtlama yapabileceği için kişiye özel tabanlık ve bileği tam kavrayan, ayağı sıkmayan, topuk yüksekliği 2-3 cm geçmeyecek şekilde ayakkabı ve tabanlık kullanması gerekebilir.
Öneriler
Tedavi sürecinden sonra ayakta farklı problemlerden kaynaklı tabanlık kullanılması gerekiyorsa tabanlık evde, dışarıda aynı zamanda aktivite ayakkabılarıyla da giyilmesi gerekir. Tabanlık, çocukluk çağlarında ayakta problem varsa iyileşme sağlamaktadır. Genetik bir faktör söz konusu ise ayakta farklı bir problemin oluşmasına engel olmaktadır. Aynı zamanda konfor sağlayarak ağrı hissiyatını en aza indirmektedir. Bir diğer öneri ise ayakkabı kullanımıdır. Ayağa uygun, ayağı sıkmayan, ayağı tam kavrayan, hava alabilen ayakkabılar tercih edilmelidir. Ayağı sıkan ve ayağı terleten ayakkabılar ayakta tırnak batmasına ve mantar oluşumuna neden olabilir. Bu tür ayak ve tırnak problemleri yaşam kalitesine etkileyebilir.
Ayakkabının bilek kısmının sert olmasının ve ayağı tam kavramasının nedeni, ayakta oluşan yanlış basınç ayakkabıya ayağın şekil vermemesidir. Ayakkabı ayağı iyi kavrar ve topuk kısmı ayakkabının sert olur ise ayakta olan yanlış basınç ayakkabıya şekil veremez ayakta oluşan yanlış basınca engel olabilir.
